سیستمهای کسب و کار الکترونیکی (EBS) که آخرین نسل سیستمهای اطلاعاتی هستند توسط افرادی در کشورهای مختلف و با زمینه های فرهنگی متفاوت مورد استفاده قرار میگیرند. تا کنون ملاحظات فرهنگی در خصوص نرم افزارها به تغییر زبان رابط کاربر و محلی سازی علایم و مقیاسها محدود شده است و تحقیقات چندانی در خصوص هسته مرکزی سیستمهای نرم افزاری EBS تا کنون صورت نپذیرفته و عمده نرم افزارهای تولید شده تابع فرهنگ کاربردی غربی هستند. این پدیده بعنوان یک مصنوع یک بعدی (از لحاظ فرهنگی) ممکن است در میان مدت باعث تغییرات فرهنگی و حتی ایجاد فرهنگ یکپارچه جدیدی در میان کاربران اینگونه سیستمها شود.
برای جلوگیری از بروز چنین دگرگونیهای فرهنگی بایستی پوسته و هسته مرکزی این سیستمها به یک میزان مورد توجه قرار گیرند. در حال حاضر دو نوع نگرش برای حل این مشکل وجود دارد.
روش اول معتقد به توسعه بومی سازی نرم افزارها در حدی بالاتر از رابط کاربر است.
روش دوم بر بکارگیری راهکارهای جدید طراحی نرم افزار بر اساس مدل Meta-Object تاکید دارد.
سیستمهای EBS بر اساس توسعه در ورای سازمانها و مقدور ساختن ارتباطات درون سازمانی و برون سازمانی شکل گرفته اند. سازمان بکارگیرنده این سیستمها میتواند یک سازمان تجاری و یا هر سازمانی که در زمینه تبادل اطلاعات، ارایه خدمات بورس و یا جابجایی کالا عمل میکند باشد.
یک سیستم کسب و کار الکترونیکی در خیلی از جهات با سایر سیستمهای اطلاعاتی تفاوتهای بنیادین دارد. این سیستمها متمرکز بر ساختارهای شبکه بوده و حیات خود را از اتصال دایمی به اینترنت بدست میاورند. سیستمهای کارگزار به کارگزار نیازمند یکپارچگی بسیار بالای فرایندهای کاری در سطح بین سازمانها (مانند مدیریت زنجیره تامین) میباشد در حالیکه سیستمها کارگزار به مشتری بایستی این امکان را فراهم کنند که تعداد بسیار زیادی از مشتریان از طریق اینترنت به سازمان ارایه دهنده کالا و یا خدمات دسترسی پیدا کند. رابط کاربر معمولا در چنین حالتی از طریق یک مرورگر وب تامین میشود و درک روش کار آنها آسان بوده و سایر نرم افزارهای کاربردی نیز بطور عمومی از این رابط کاربر استفاده میکنند.
علاوه بر اینها فراگیربودن اینترنت و کاربرد گسترده آن در بین مردم میتواند فرصتهای بیشماری برای تغییر فرایندهای کاری و ایجاد روشهای جدیدی از تعامل را باعث شود.
سیستمهای EBS برای پیاده سازی فرایندهای کاری و ایجاد ارتباطات گسترده درون و برون سازی نیازمند بکارگیری آخرین پیشرفتها در زمینه نرم افزارو سخت افزار هستند. این سیستمها دایما براساس برخورداری از امکانات سیستمهای پشتیبانی کننده تصمیم و مذاکره، سیستمهای پایگاه دانش، عملگرهای نرم افزاری و سایر سیستمهای نرم افزاری توسعه میابند. محدوده این سیستمها سایر سیستمهای اطلاعاتی یکپارچه برپا شده در واحدهای صف و ستاد در سازمانها را درنوردیده و سازمانهای فعال در زنجیره های تامین و حتی سازمانهای رقیب را نیز تحت تاثیر قرار میدهند.
از لحاظ تاثیرگذاری نیز بعلت اینکه این سیستمها توسط افراد و سازمانهای بسیاری در سراسر دنیا استفاده میشوند، ساختارهای سازمانی را متحول نموده، فرایندهای کاری را دگرگون کرده و حتی روشهای ارتباط با مشتری و نحوه تصمیم گیری مشتریان در مورد خرید را نیز تحت تاثیر قرار میدهند.
درحل حاضر اغلب سیستمهای کاربردی در زمینه کسب و کار الکترونیکی که به جهان معرفی میشوند در Silicon Valley آمریکا تولید میشوند. حتی آن سیستمهایی که در جاهای دیگر نیز تولید میشوند تمایل زیادی به استفاده از نگرشهای اقتصادی و تجاری Silicon Valley دارند.
نگرش غالب در توسعه سیستمهای EBS در نگاه نئولیبرال دانشمندان به جهان ریشه دارد. بر طبق این نگاه جهان در مقیاس بزرگ، از پیشگامان و پیروان تشکیل یافته است. پیشگامان دارای نگرش خاص بوده و قواعد، خودشان و هرکسی را که قرار است با این قواعد کار کند را تعریف میکنند. در نتیجه این کار طبقه جدیدی شکل یافته و فرهنگ سوم شکل میگیرد. پیروان در این فرهنگ تکنوکراتیک بعلت سیاستهایی که موجب کندی پیشرفت ایشان میشود کلافه شده و در نتیجه غالبا باعث کندی روند حرکت پیشگامان نیز میشوند.
این واقعیت انکارناپذیر است که چون کشور آمریکا نقش پیشرو در طراحی و توسعه اینگونه سیستمها را بعهده داشته، قواعد و سیاستهای اقتصادی و فرهنگی اینگونه سیستمها نیز طبعا تابع سیاستهای کلان اقتصادی و اجتماعی آمریکا خواهد بود.
اما خوشبختانه کشورهای دیگر نیز با آگاهی از این موضوع کوشش میکنند که چنین سیستمهایی را بر اساس مدلهای فرهنگ کاری خودشان طراحی و تولید کنند که کشور هندوستان در این زمینه فعالیتهای زیادی را انجام داده است.
بطور قطع اینترنت بعنوان یک رسانه، مرزهای جغرافیایی را کمرنگ کرده و باعث گستردگی بازارهای محلی و منطقه ای تا سطح جهانی شده و محدوده های سازمانها را تا حد بسیار زیادی توسعه داده است. آنچه در این میان میتواند در مقام یک پیرو مارا در عرصه بکارگیری این پدیده ( بعنوان عاملی موثر در افزایش بهره وری اقتصادی و اثربخشی فعالیتها ) کمک نماید جهت گیری صحیح تحلیلگران و طراحان سیستم ها در شناخت صحیح از ساختارها و روابط درون و برون سازمانی، فرایندهای کاری و تمایلات فرهنگی کاربران این سیستمها در هر بخش از اقتصاد است.
● وضعیت در ایران
در کشور ما با وجود سابقه نسبتا کوتاه حضور اینترنت در عرصه کسب و کار و اقتصاد کشور، بارقه هایی از گرایش سازمانها و بنگاههای اقتصادی به استفاده کاربردی از این پدیده مشاهده میشود که موجب امیدواری است. در حال حاضر بسیاری از شرکتها و سازمانهای ایرانی نیاز به استفاده از نرم افزارهای کاربردی را کاملا درک کرده و در بسیاری از موارد بطور گسترده ای فعالیتهای خود را از طریق اینگونه نرم افزارها سازماندهی نموده اند.
متاسفانه مرجع آماری رسمی و مستندی در کشور نیست که میزان سرمایه گذاریهای نرم افزاری و آموزشی شرکتها و موسسات ( بعنوان زیربنای ایجاد مغز افزار – Brainware – و مالکیت دانش - Intellectual Property ) را نشان دهد تا از این طریق بتوان به میزان نفوذ و فراگیرشدن نرم افزارهای کاربردی در عرصه اقتصاد کشور پی برد. اما آنچه که مشخص است از یکسو با تلاشهای انجام شده در زمینه جذب سرمایه های خارجی و عضویت در سازمان تجارت جهانی (WTO) و ارتباط با شرکتها و سازمانهای بین المللی و از سو ی دیگر با توسعه فرهنگ استفاده کاربردی از فن آوری اطلاعات و اینترنت در بین مدیران ارشد اقتصاد کشور، نیاز به توسعه سیستمهای EBS در کشور بطور چشمگیری توسعه خواهد یافت.
در این خصوص ضروری بنظر میرسد که پیش از حرکت عجولانه بسوی استفاده از مدلهای طراحی و توسعه سیستمهای EBS با نگرشهای رایج در Silicon Valley نسبت به شناخت دقیق و موشکافانه از فرایندهای کاری سازمانهای ایرانی و زمینه فرهنگی هریک از آنها اقدام کرده و با آگاهی از مقاومتهای فرهنگی که انسانها در برابر اعمال تغییرات در روالهای رایج کار از خود نشان میدهند نسبت به مهندسی مجدد و پیاده سازی فرایندهای کاری جدید در سیستمهای EBS اقدام نمود.
در نتیجه چنین نگرشی، ایجاد فرایندهای کاری که با روحیه و فرهنگ کاری مردم کشورمان نزدیکتر بوده و حداقل میزان تغییرات را در زیربنای سازمانها ایجاد کند امکانپذیر شده و از سوی دیگر تا حد زیادی امکان توسعه مرزهای کاری سازمانها و ارتباط موثر با سایر عوامل کاری در داخل و خارج از کشور از طریق بستر اینترنت را میسر میسازد
متاسفانه سرمایه گذاریهای آموزشی در خصوص فرهنگسازی برای توسعه سیستمهای نرم افزاری بر پایه اینترنت در کشورمان بسیار پایین بوده و بسیاری از مدیران ارشد اقتصادی در کشورمان هنوز اعتقادی به استفاده کاربردی از اینترنت برای سازمان دادن به فرایندهای کاری سازمان تحت امر خویش ندارند. در قیاس با سرمایه گذاریهای سازمانهای ایرانی در خصوص سخت افزار و خدمات وابسته به آن، متاسفانه سطح سرمایه گذاریهای نرم افزاری و آموزشی بسیار نازل بوده است. طبعا رواج فرهنگ و دانش مرتبط با این موضوع در بین مدیران ارشد تا حد بسیار زیادی میتواند نگرش صحیح مدیران تصمیم گیرنده و اثرگذار بر تحول سازمانها را تقویت کرده و باعث شکل گیری صحیح هسته سیستمهای EBS در سازمانها گردد.
منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات
